GTİP Nedir, Neden Önemlidir?
Uluslararası ticarette süreçlerin hızlı, kolay ve doğru bir şekilde yürütülebilmesi için birçok alanda yeknesaklığın sağlanmasına yönelik düzenlemeler oluşturulmuştur. Uluslararası ticarete konu eşyanın sınıflandırılmasında bu yeknesaklığı sağlayan sistem, Armonize Mal Tanımı ve Kodlama Sistemi (The Harmonized Commodity Description and Coding Systems) kısaca Armonize Sistem (Harmonized System- HS)’dir. Ülkelerin tarife cetvelinin esasını Armonize Sistem oluşturur.
Armonize Sistem, 21 bölüm ve 99 fasıldan oluşur. Uluslararası standarda dayanan bu numaralandırma sisteminde ilk bölümlerde hammadde ve yarı mamuller, ilerleyen bölümlerde işlenmiş ürünler ve mamuller bulunur.
Ülkemizde ilk Gümrük Tarife Cetveli, 1958’de yürürlüğe girmiş olup, her yılın sonunda, bir sonraki yıl kullanılmak üzere güncellenir ve Resmi Gazete’de yayımlanır. Eşyanın GTİP’ini öğrenmek için bu cetvele başvurmak gerekir.
Türk Gümrük Tarife Cetveli’nde kullanılan 12 rakamlı kodun ismi Gümrük Tarife İstatistik Pozisyonu (GTİP)’dur. 12 basamaklı numaralandırma sisteminde ilk 6 rakam, Dünya Gümrük Örgütü’ne üye tüm ülkelerce kullanılan Armonize Sistem Nomanklatürü kodunu oluşturduğundan, dünya ticaretinin neredeyse tamamında kullanılan ilk 2, 4 ve 6 basamaklı kodlar aynıdır. 6'lı koddan sonraki bölümler ise istatistik ve daha detaylı ürün bazında gümrük vergilerinin uygulanması amacıyla kullanılabilmektedir. Türkiye'de eşya sınıflandırması en detay bazda 12'li kodla yapılmaktadır ve Ortak Gümrük Birliği nedeniyle 8'li bazdaki kod ve ürün grupları, Avrupa Birliği ülkeleri ile aynıdır.
Dış ticarette ürünün GTİP’ini bilmek, uygulanacak gümrük vergi oranları açısından çok önemlidir. Örneğin, ithalat öncesi maliyet hesaplaması yaparken, GTİP üzerinden gümrük vergi oranları öğrenilerek, bütçe daha doğru planlanabilir.
Ayrıca eşyanın yasaklanıp yasaklanmadığı, kısıtlamalara tabi olup olmadığı veya özel izinler gerektirip gerektirmediği de belirlenmiş olur. Örneğin, belirli GTİP’teki ürünler Kontrol Belgesi, Tareks vb tabi olabilir.
GTİP sayesinde, eşyanın dünya genelinde ticaret verilerine ulaşılabilir. Örneğin, Trade Map gibi platformlar üzerinden hedef pazar, birim fiyat, vergi oranları ve rekabet analizi yapılabilir.
Ancak GTİP belirlemek, özellikle karmaşık ürünlerde zorlu bir süreç olabilir; bir eşyanın malzeme bileşimi veya işlevi, kullanım amacı veya işlenme derecesi GTİP’i değiştirebilir. Bu nedenle, GTİP tespitinde, eşyanın ticari adı kadar teknik özellikleri de önemlidir. Bu amaçla teknik spesifikasyonlar, numuneler ve diğer dokümanlar, GTİP belirlemede yardımcıdır. GTİP tespitinde yapay zeka kullanımına ilişkin çalışmalar yapılıyor olmakla birlikte, henüz yaygın değildir. Özellikle fotoğraf veya resim üzerinden GTİP belirleme gibi teknolojiler, henüz gelişim aşamasındadır.
Ticaret yapılan ülkelerde GTİP’te 6. yada 8. haneden sonra farklılıklar olabileceğinden, özellikle akreditifli işlemlerde akreditif metninde, proforma faturada, konşimento ve gümrük beyannamesinde uyumsuzluk olmamasına dikkat etmek yerinde olacaktır.
Unutulmamalı ki, doğru GTİP, dış ticaret süreçlerini kolaylaştırır ve maliyetlerin doğru bir şekilde planlanmasına yardımcı olur.